Obok Hummera trudno przejść obojętnie. Tak wyraźnej „osobowości” nie ma chyba żadne inne auto. Nie byłoby cywilnego Hummera, gdyby nie wojskowy HMMWV, którego potoczna nazwa to już łatwiejsze w wymowie – Humvee.
Geneza
W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku amerykańska armia używała kilku różnych lekkich samochodów 4×4. W klasie ¼ tony dominował sukcesor Jeepa M38 – Ford M151 MUTT. Ten taktyczny mały pojazd (MUTT – Military Utility Tactical Truck) rozwijał koncepcję zapoczątkowaną przez Willysa w latach czterdziestych. Do bardziej transportowych celów wojsko wykorzystywało Dodge’a M880 CUCV (Commercial Utility Cargo Truck) i jego mutacje. Do wsparcia pola walki jednostki zmechanizowane używały bardzo mobilnego terenowo pojazdu przegubowego M561 Gama Goat (oraz pochodnych). W połowie lat siedemdziesiątych taktycy amerykańscy zdawali sobie sprawę z braków technicznych i funkcjonalnych tych konstrukcji, jak również problemów logistycznych w związku ze stosowaniem tak szerokiej gamy modelowej. MUTT był zbyt mały i nie miał zbyt dobrej opinii wśród kierowców, M880 stanowił prostą adaptacje cywilnego pick-upa, a zaprojektowany specjalnie do działań w Wietnamie Gama Goat, pomimo swych niezaprzeczalnych walorów terenowych i zwrotności, sprawiał wiele problemów na nawierzchniach twardych i nie należał do zbyt szybkich środków transportu.
HMMWV w powijakach
Na początku lat osiemdziesiątych amerykańscy specjaliści wojskowi opracowali założenia dla nowego lekkiego pojazdu kołowego, który miał rozwiązać zadania transportowe i taktyczne realizowane do tej pory przez wymienione konstrukcje. Projekt otrzymał nazwę [su_tooltip style=”youtube” position=”north” size=”1″ content=”Wysoce mobilny uniwersalny pojazd kołowy”, w skrócie – HMMWV. Realizacji podjęła się m.in. firma AM General Corporation. Była to młoda firma, powołana do życia w 1971 roku. Rok wcześniej koncern American Motors Corporation nabył od Kaiser Industries dział samochodowy Kaiser Jeep Corporation” class=”dymek”]High Mobility Multipurpose Wheeled Vehicle*[/su_tooltip],
AM General bazowała na strukturze specjalnego działu Kaiser Jeep, utworzonego w 1967 roku z przeznaczeniem do obsługi zamówień rządowych i wojskowych. Defence and Government Products Division rozpoczął działalność spektakularnie w roku powstania, wygrywając zamówienie Poczty Amerykańskiej na lekkie pojazdy ¼ tony. Tylnonapędowy DJ-5 Dispatcher („dostawca”) był przez długie lata wykorzystywany przez US Post Office, policję oraz firmy kurierskie. W sumie wyprodukowano ponad 150 tys. egzemplarzy tego modelu. W końcu lat siedemdziesiątych AM General, dysponując bazą badawczą, projektową i produkcyjną, był zarówno dobrze przygotowany do nowego, specjalistycznego projektu, co i spragniony nowego kontraktu. Firma dysponowała m.in. opatentowanym systemem centralnego sterowania ciśnieniem w kołach CTI (Central Tire Inflation System), stosowanym już w wojskowych ciężarówkach M809 i M939. W 1979 roku ruszyły prace projektowe HMMWV, oznaczonego tradycyjnym kryptonimem jako M998. W 1981 roku US Army wybrała projekt AM General – w 1982 roku prototypy Humvee zostały poddane półrocznym testom i usprawnieniom. W marcu 1983 roku AM General przedstawił produkt finalny, otrzymując wojskowe zamówienie na 55 tys. HMMWV, warte 1,2 mld dolarów amerykańskich. Armia zażyczyła sobie pięć podstawowych wersji pojazdu w piętnastu konfiguracjach wyposażenia i wykończenia. AM General zobowiązała się do realizacji kontraktu w ciągu pięciu lat. Nie było to proste zadanie, albowiem armia zwiększyła zamówienie o dalsze 15 tys. pojazdów. Poza tym w 1983 roku AM General została zakupiona od AMC przez koncern LTV Corporation i została wcielona do działu LTV Aerospace and Defence Company. W roku następnym zarząd AM General przeniósł się z budynku AMC w w South Band w stanie Indiana do Livonii w Michigan, a dwa lata później do nowej siedziby w South Band. Pomimo tego 2 stycznia 1985 roku z zakładów w South Band zjechał pierwszy produkcyjny egzemplarz HMMWV.
Humvee
Konstrukcyjnie Humvee (taki fonetyczny przydomek AM General HMMWV otrzymał od producenta) bliski był Fordowi M151 MUTT. Korzystał z klasycznej podłużnicowej ramy, niezależnego zawieszenia wszystkich kół na podwójnych wahaczach poprzecznych. Miał duży rozstaw osi względem długości całkowitej, był szeroki i niski. Generalnie jednak na tym, poza stylizacją przedniej części nadwozia, kończyły się podobieństwa Humvee z MUTT-em. W porównaniu z Fordem, [su_tooltip style=”youtube” position=”north” size=”1″ content=”Samochód mierzył 15 stóp długości, 7 stóp szerokości i ok. 6 stóp wysokości (z nadwoziem zamkniętym), czyli ok. 4,1 x 2,1 x 1,8 m, przy rozstawie osi 130″ class=”dymek”]konstrukcja AM General była wielka*[/su_tooltip].
Zastosowano zwolnice w piastach kół, oparte na parze kół zębatych o zazębieniu prostym, co w połączeniu z dużymi kołami z ogumieniem 37×12.50-16.5 pozwoliło uzyskać prześwit nominalny ok. 400 mm. Niewielką wysokość pojazdu osiągnięto przez umieszczenie miejsc nisko pomiędzy podłużnicami ramy a tunelem kryjącym zespół napędowy. Sam napęd też był nie byle jaki. Dla potrzeb Humvee zaadaptowano wolnossącego diesla V8 firmy Detroit Diesel o pojemności 6,2 l i mocy 150 KM. Współdziałał on z trzybiegową skrzynią automatyczną GM TH400 (później – 3L80). Dwubiegowa skrzynia rozdzielcza z planetarnym reduktorem zapewniała stały napęd wszystkich kół przez centralny symetryczny mechanizm różnicowy, blokowany w razie potrzeby przez kierowcę. W mostach zastosowano mechaniczne ślimakowe dyfry Zexel-Torsen, o zwiększonym tarciu wewnętrznym. Cztery tarczowe hamulce umieszczono na półosiach przy wyjściach z obudów dyferencjałów, co zmniejszało masy nieresorowane i jednocześnie zmniejszało ryzyko uszkodzenia samych hamulców, jak i przewodów hydraulicznych. HMMWV mógł posiadać system CTI – dzięki zwolnicom przewody powietrzne zabudowywano w osi koła. Zespół napędowy był odpowiednio zabezpieczony przed pyłem i wilgocią. Standardowa bezpieczna głębokość brodzenia dla Humvee to ok. 75 cm, a po zastosowaniu zestawu do głębokiego brodzenia – 1,4 m. Standardem był także podciśnieniowy czujnik zabrudzenia filtra powietrza.
Masy, objętości
Dla ograniczenia masy tego dużego pojazdu, większość paneli nadwozia wykonanych było z blach aluminiowych; potężna pokrywa silnika – z kompozytu na bazie kevlaru. Dla ułatwienia procesu produkcyjnego i ewentualnych napraw, w wielu miejscach poszycia nadwozia stosowano nitowanie. Masa HMMWV wynosiła ok. 2 450 kg (odchyłki wynikały głównie z wersji nadwoziowych), a nominalna ładowność 1,5 tony. Niższa masa okazała się niemożliwa do uzyskania ze względu choćby na ciężki zespół napędowy. Udało się natomiast rozłożyć ją korzystnie na osie. Silnik zabudowano za osią przednią, co spowodowało jednak głębokie wnikanie zespołu do kabiny. O wielkości całości świadczy fakt, że przedni wał napędowy był ok. dwa razy dłuższy od tylnego. Miejsce przed silnikiem zajmował zespół chłodnic. Ze względu na niski pas przedni chłodnice odchylono od pionu do tyłu pod znacznym kątem. Zbiornik paliwa o objętości 25 gal. US (ok. 95 l) zabudowano pomiędzy tylnym wałem napędowym a prawą podłużnicą ramy.
Sława
Przez cztery lata trwała produkcja HMMWV w South Band – byłych zakładach Studebaker, które
zakupił jeszcze Kaiser Jeep. W sierpniu 1989 roku armia ponownie wybrała AM General na dostawcę – tym razem 33 tys. pojazdów Humvee. Długoterminowy kontrakt opiewał na kwotę 1 mld USD. Pierwsze pojazdy nowej serii zostały odebrane przez Armię Amerykańską w styczniu 1990 roku. Całkowita liczba kontraktu, zapewne w związku z konfliktem irackim, zwiększyła się do 50 tys. pojazdów.
Pierwszą akcją militarną z zastosowaniem Humvee była interwencja amerykańska w Panamie (1989-1990), jednak dopiero wojna w zatoce stworzyła legendę HMMWV. W operacjach „Pustynna Tarcza” (1990), a następnie „Pustynna Burza” (1991) wzięło udział ok. 20 tys. szt. Humvee. Pokazywane w relacjach z wojny częściej niż jakiekolwiek inne pojazdy koalicji, stały się amerykańską ikoną nie mniejszą niż Willys. Fakt sukcesu wojskowego Humvee został skrzętnie wykorzystany. W 1992 roku wersja cywilna Humvee o nazwie Hummer pojawiła się na rynku. Wieść niesie, że pierwszy egzemplarz Hummera został przygotowany specjalnie dla Arnolda Schwarzeneggera. „Arni” na długie lata stał się ambasadorem marki Hummer. W tym samym roku, w kwietniu, AM General została przejęta od LTV przez Renco Group.
Hummer odziedziczył w zasadzie [su_tooltip style=”youtube” position=”north” size=”1″ content=”Zastosowano motor 6,5 l, współpracujący z czterobiegową skrzynią GM 4L80E oraz 12-woltową instalację elektryczną. Otrzymał do tego staranne wykończenia i bogate wyposażenie. Poza izolacjami termicznymi i akustycznymi pojawiły się pokrycia tapicerskie, wygodne fotele, pasy bezpieczeństwa, lepsze zamki i przyzwoite pokrycia lakiernicze.” class=”dymek”]całą bazę konstrukcyjną HMMWV*[/su_tooltip].
Auto można było doposażyć w radioodtwarzacz, klimatyzator, skórzane fotele, pakiet elektryczny, sprzęg holowniczy, tempomat. W opcji pozostał system centralnego pompowania kół. Spowodowało to wzrost masy o ok. 450-700 kg w porównaniu z protoplastą. Tym samym masa własna wzrosła do konkretnych 3-3,3 tony.
Z czasem wiele elementów wyposażenia opcjonalnego stało się standardem. Dołączyły nowe elementy. Pojawił się benzynowy silnik V8 GM Vortec 5700, a w 1999 roku nowy mocny turbodiesel V8 GM o pojemności 6,5 l (195 KM). Ta jednostka, zapewniając godziwe osiągi, najlepiej pasowała do cywilnego Hummera. Z końcem 1999 roku AM General weszła w porozumienie z GM, dotyczące sprzedaży Hummera. Od następnego roku GM przejął prawa do marki Hummer, auta weszły do sprzedaży w sieci GM, a sam Hummer otrzymał przydomek H1. W tym czasie bowiem General Motors opracowywał już nowy model Hummera.
Warianty
Samochody pierwszej serii, znane jako seria A0, były wytwarzane bez większych zmian konstrukcyjnych przez dziewięć lat. Istniało kilkanaście wariantów nadwozi, opancerzenia, przeznaczenia, nośności, itp. Wśród nich były wersje odkryte ogólnego przeznaczenia, sanitarne, załogowe opancerzone, nośniki kontenerów i uzbrojenia. Wprowadzony w 1994 roku model M998A1 miał wzmocnione podwozie i półosie napędowe – przystosowane do większych obciążeń (bazował na wcześniejszej ciężkiej wersji M1097 HHV – Heavy HMMWV Variant). Serię A1 poznamy po nowym metalowym grillu wlotu powietrza.
Po przejściowej serii A1 aż do 2005 roku AM General wytwarzał pojazdy serii A2. Z większych modyfikacji warto wymienić większy wolnossący silnik 6,5 l o mocy 160 KM z katalizatorem i czterobiegową skrzynią 4L80E. Podstawowa rodzina tej serii to:
– M1097A2 – prosta wersja bez dachu i drzwi,
– M1097A2 – uniwersalna dwudrzwiowa (skrzyniowa) wersja transportowa,
– M1123A2 – uniwersalna czterodrzwiowa (z miękkim dachem) wersja transportowa,
– M1097A2 – nośnik kontenera łączności,
– M1025A2 – czterodrzwiowa wersja załogowa, podstawowo opancerzona,
– M1043A2/M1045A2 – czterodrzwiowa wersja załogowa ze wzmocnionym opancerzeniem,
– M997A2 – ambulans z podstawowym opancerzeniem,
– M1035A2 – lekki dwunoszowy ambulans z miękkim dachem.
Na rok 2005 AM General przygotował serię pojazdów o podwyższonej nośności – ECV (Expanded Capacity Vehicles). Wywodzą się one z modelu M1097A1. Poza wersją M1113, będącą nadwoziową kopią M1097A2, pozostałe (M111, M115 i M116 w różnych mutacjach) są pojazdami opancerzonymi typu transportowego bądź załogowego (w tym dowodzenia i patrolowe) z możliwością zabudowy uzbrojenia, przy czym najnowsze M115 i M116 oferują najwyższy seryjny poziom ochrony .Zestawy opancerzenia FRAG są całkowicie montowalne/demontowalne w warunkach polowych.
Konflikty militarne lat dziewięćdziesiątych dały do zrozumienia wojskowym analitykom, że konstrukcja Humvee nie spełnia już wymogów pola walki. Zaprojektowany jako lekki wóz taktyczny HMMWV musiał spełniać samodzielne zadania patrolowe, często podejmując działania, także walkę w zagrożonych terenach miejskich. Działania w Iraku, a następnie w Somalii i na Bałkanach wymusiły nie tylko zmianę uzbrojenia, ale i opancerzenia pojazdów. Pierwsza seryjna wersja opancerzona M1114 z mocniejszym silnikiem i wzmocnionym zawieszeniem wytwarzana była od 1996 roku. Ostatnia wojna w Iraku wymusiła lepsze przygotowanie pojazdów nie tylko wobec ostrzału z broni maszynowej, czy granatników, ale i niewielkich min-pułapek. Stosowane do zabezpieczenia Hummerów zestawy opancerzeń nie chronią załóg w przypadku detonacji dużych ładunków wybuchowych. Dalsze dozbrajanie HMMWV nie ma sensu, gdyż pojazd traci mocno na mobilności, a jego konstrukcja nie uwzględniała specjalnej odporności na ładunki minowe. Wystarczy powiedzieć, że o ile podstawowe wersje z początku produkcji nie przekraczały masy własnej 2,5 tony, to opancerzony ECV waży całą tonę więcej (bez uzbrojenia), zaś masa bojowa pojazdu sięga 5,5 tony. Tym samym wprowadzane zostają cięższe pojazdy, konstrukcyjnie przygotowane do służby patrolowej w terenach zagrożonych.
Żywa legenda
Mimo wszystko wiele wskazuje na to, że Humvee jeszcze długo pozostanie na wyposażeniu armii. Nie tylko amerykańskiej – HMMWV różnych roczników, wersji i wyposażenia są stosowane przez armie ok. 50 krajów. Bez wątpienia to jedna z najpopularniejszych powojennych konstrukcji pojazdu wojskowego świata.
