Wraz ze wzrastającą liczbą przejechanych kilometrów dochodzi do zużycia poszczególnych podzespołów silnika naszego pojazdu. Jednym z nich jest napęd rozrządu. Często zwlekamy z podjęciem decyzji o jego wymianie, głównie ze względu na koszty, nie zastanawiając się, jak ważny jest to element.
Czasami słyszymy od mechaników pytanie dotyczące tego, kiedy w naszym samochodzie był wymieniany rozrząd i zastanawiamy się, za co odpowiedzialny jest ten podzespół i dlaczego jego właściwa eksploatacja jest tak ważna. W rzeczywistości nie wymieniamy całego rozrządu, a jedynie części napędu, które ulegają zużyciu – łańcuch, pasek, koła rozrządu, napinacz, szynę napinającą lub szynę prowadząca. Dotyczy to przede wszystkim pojazdów z większym przebiegiem, dlatego takiego pytania nie usłyszymy, gdy użytkujemy nowy samochód. Jednak jeżeli nabyliśmy auto używane, z dużym przebiegiem lub gdy nasze taki przebieg osiągnęło, musimy poważnie zastanowić się nad kwestią sprawności rozrządu. Do prawidłowej pracy silnika konieczna jest precyzyjna synchronizacja otwarcia i zamknięcia zaworów. Powstające w układzie luzy mogą zakłócać pracę jednostki napędowej, w skrajnych przypadkach dochodzi nawet do zerwania paska rozrządu. W kolizyjnych silnikach, a niestety obecnie takie są najczęściej projektowane, może pojawiać się gwałtowny brak synchronizacji, co skutkuje kolizją tłoków z zaworami, a w efekcie doprowadza do ich wykrzywienia. Zniszczeniu ulegają też tłoki, prowadnice zaworów, a sporadycznie głowica silnika i korbowód.
Budowa i rodzaje rozrządu
Aby uzmysłowić sobie, jak ważny jest rozrządu, koniecznie jest prawidłowe zrozumienie sposobu jego pracy. Najogólniej mówiąc układ rozrządu jest to mechanizm odpowiadający za dostarczenie mieszanki paliwowo-powietrznej do cylindrów silnika i odprowadzenie spalin do kanałów wylotowych. Rozrządy stosowane są zarówno w silnikach czterosuwowych, jak i dwusuwowych. Znajdziemy je w rozwiązaniach dieslowskich i benzynowych.
Rozróżniamy kilka rodzajów rozrządów przeznaczonych do silników górnozaworowych i dolnozaworowych. W jednostkach czterosuwowych najczęściej stosowany jest rozrząd zaworowy, w którym sterowanie odbywa się za pomocą zaworów ssących i wydechowych oraz czasu ich otwarcia. Rozróżniamy też rozrządy tłokowe, tulejowe i ich pochodne. W starszych jednostkach napędowych stosowano rozrząd w bloku silnika (silniki dolnozaworowe), obecnie natomiast powszechnie wykorzystuje się rozwiązania z zaworami w głowicy (górnozaworowe). Nierzadko na wałku rozrządu występują także krzywki współpracujące ze szklankami sterującymi popychaczami hydraulicznymi. Wraz z rozwojem układów wtryskowych pojawił się też czujnik położenia wałka rozrządu, monitorujący jego pracę, co ma zapewniać poprawne działanie zmiennych faz rozrządu.
Zasada działania napędu
W obecnie stosowanych rozwiązaniach układ rozrządu napędzany jest z wału korbowego poprzez pasek zębaty lub łańcuch. Wraz z rozwojem możliwości technicznych pasek powoli zaczął wypierać łańcuch, głównie ze względu na swoje zalety: cichą pracę i mniejsze koszty zastosowania. Jednak z uwagi na powszechne wykorzystanie w silnikach turbodoładowania do łask powraca łańcuch. Temu zjawisku sprzyja też stosowanie cichszych kół i napinaczy.
Na wał korbowy, będący źródłem napędu rozrządu, założone jest koło, na którym znajdziemy pasek lub łańcuch. W przypadku przekładni pasowej lub łańcuchowej elementami zapewniającymi poprawną pracę napędu rozrządu są prowadnice i napinacze, które ograniczają skutki rozciągania się paska lub łańcucha. W obecnie stosowanych silnikach z układu rozrządu napędzany jest także inny osprzęt jednostki napędowej – pompa wody lub oleju. W motorach czterocylindrowych, rzędowych występują proste napędy oparte na dwóch rolkach/kołach, napinaczu oraz pasku/łańcuchu. W silnikach pracujących w układzie V lub H napędy rozrządów są bardziej rozbudowane i mogą w nich występować wzajemnie zazębiające się koła, rolki oraz dwa lub trzy łańcuchy/paski.
Kiedy wymieniać?
Powszechnie za moment wymiany napędu rozrządu przyjmuje się przebieg pojazdu wynoszący 100 tys. km. Jednak w przypadku niektórych silników producent może ten okres znacząco skrócić, np. do 60 tys. km, lub – jak to ma miejsce w nowoczesnych konstrukcjach – znacząco wydłużyć, np. do 120-150 tys. km. W przypadku rozwiązań z łańcuchem zdarza się, że producenci nie zalecają jego wymiany, jednak nie do końca się to sprawdza. Ustalenie cyklu serwisowego jest też dosyć trudne z uwagi na sposób użytkowania samochodu, dynamikę jazdy oraz jakość i częstotliwość wymiany oleju, dlatego wymagana jest okresowa kontrola w warsztacie. Wymianę zastawu napędu wykonuje się, gdy pojazd osiągnie określony przebieg, a łańcuch znacznie się wydłuży, co skutkuje utratą mocy silnika, przez co jego praca stanie się głośna. Wymiana rozrządu jest również zalecana, gdy napinacz wysunie się, tym samym uniemożliwiając prawidłowe napięcie. W rozwiązaniach z paskiem konieczność wymiany elementów rozrządu zostanie zasygnalizowana przez zużycie owego paska objawiające się drobnymi pęknięciami zębów. Do całkowitego zerwania może dochodzić w wyniku zatarcia łożyska rolki napinającej pasek lub dostania się w newralgiczne miejsca ciała obcego.
Co wymieniać?
Podczas okresowej kontroli napędu rozrządu doświadczony mechanik powinien podjąć decyzję o wymianie podzespołu. Dopuszczalna jest wymiana samego paska lub łańcucha, jednak zwykle dochodzi do wymiany rolki, paska, szyny napinacza oraz napinacza – w zależności od konstrukcji zastosowanego w silniku rozwiązania. Nierzadko w zestawach znajduje się także nowa uszczelka pokrywy rozrządu oraz pompa wody. Wynika to z rozsądnych kalkulacji kosztów związanych z czasochłonnym montażem nowych części. Ponadto poszczególne elementy, nawet nieznacznie zużyte, mogą niekorzystnie wpływać na nowe podzespoły, tym samym przyspieszać ich zużycie.
Jakiej firmy?
Na rynku części zamiennych swoje produkty oferuje wielu producentów, w tym: Bosch, SWAG, TRW, SKF, DAYCO. Część z nich wyspecjalizowała się w produkcji części do wielu silników, a część skupiła się na wytwarzaniu elementów zamiennych do pojazdów określonych marek. Szeroka oferta sprawia, że trudno jednoznacznie wskazać producenta, który proponuje najlepsze i najtrwalsze napędy rozrządu, dlatego też decydując się na wymianę tego podzespołu, warto udać się do zaufanego mechanika i posłuchać jego rad. Nie zachęcamy do samodzielnej wymiany, głównie z uwagi na konieczność zachowania odpowiednich procedur związanych z montażem, a w szczególności z ustawieniem wałka rozrządu względem wału korbowego silnika.
Najczęściej stosowane oznaczenia rozrządów zaworowych
[su_note note_color=”#ede124″ text_color=”#000000″ radius=”8″]Silniki górnozaworowe z zaworami w głowicy:
OHV – wałek rozrządu w bloku silnika,
SOHC – jeden wałek rozrządu w głowicy,
DOHC – dwa wałki rozrządu w głowicy.
Silniki dolnozaworowe:
SV – zawory w bloku silnika,
IOE lub F – wydechowy w bloku silnika, zawór ssący w głowicy.[/su_note]
