W historii Rajdu Dakar tylko jedna ciężarówka zwyciężyła w tych zawodach 11 razy – jest to rosyjski KAMAZ. Produkowana w dalekim Tatarstanie wyjątkowo dobrze sprawdza się na rajdowych trasach. W tym roku zespół rajdowy używający ciężarówek marki KAMAZ obchodzi swoje 25-lecie.
Jak to się zaczęło?
W połowie lat 60. rozwój gospodarczy Związku Radzieckiego spowodował zwiększenie zapotrzebowania na nowoczesne ciężarówki o ładowności od 8 do 20 ton. Istniejące ówcześnie w ZSRR fabryki samochodów nie były w stanie dostarczyć wymaganych pojazdów. Tak więc w 1969 roku, z iście radzieckim rozmachem, rozpoczęto budowę kompleksu zakładów samochodowych w Nabierieżnych Czełnach w Tatarskiej ASRR. Miały one specjalizować się w produkcji samochodów ciężarowych. Do budowy zakładów w tym miejscu przyczyniła się lokalizacja miasta – w centrum ogromnego kraju, w pobliżu żeglownych rzek Kamy i Wołgi oraz linii kolejowej. Fabrykę budowano od podstaw na nieprzygotowanym do tego terenie, więc wysiłek przy jej tworzeniu był naprawdę ogromny. Według pierwotnego projektu zakład miał produkować 150 000 samochodów ciężarowych i 250 000 silników rocznie.
W grudniu 1969 roku rozpoczęto pierwsze prace ziemne i po ponad sześciu latach wytężonej pracy, 16 lutego 1976 roku z linii produkcyjnej zjechał pierwszy kompletny pojazd. Był to KAMAZ 5320 – skrzyniowa ciężarówka. Ze względu na stałe zapotrzebowanie na ciężarówki KAMAZ nie tylko w Związku Radzieckim, ale także poza jego granicami, w lutym 1981 roku została uruchomiona druga linia produkcyjna. Ciężarówki KAMAZ stały się podstawowym środkiem transportu w ZSRR, wypierając takie marki jak ZIŁ, GAZ, URAL, MAZ czy KRAZ. By rozpropagować swoje ciężarówki na świecie i stworzyć poligon doświadczalny dla nowych konstrukcji, na fali sukcesów komercyjnych w kraju, postanowiono w zakładach KAMAZ przygotować kilka pojazdów do udziału w rajdach terenowych.
KAMAZ-Master – 25 lat
Historia udziału ciężarówek KAMAZ w zawodach sportowych zaczyna się w Polsce. I pomimo, że oficjalnie zespół otrzymał swoją nazwę i kształt dopiero kilka lat później, za datę jego powstania przyjmuje się 17 lipca 1988 roku, kilka tygodni przed pierwszym oficjalnym występem. Świeżo powołany zespół rajdowy wziął udział 14-16 października 1988 w III Rajdzie Jelcza, gdzie jeden z pojazdów kierowany przez Władimira Golcowa z pilotem Firdausem Kabirowem zajął drugie miejsce, tuż za czeskim LIAZEM, a na 10. miejscu był drugi KAMAZ Raawila Nurgajewa i Jewgienija Doronina. Ciekawostką jest, że wśród sklasyfikowanych załóg znalazła się jeszcze jedna załoga KAMAZA. Byli to przedstawiciele WPEC Słupsk: Mirosław Polak za kierownicą i Z. Bregula oraz J. Adam jako załoga. Jechali oni KAMAZ-em 5410 i zajęli 18. pozycję. Pierwsze rajdowe KAMAZ-y były to przystosowane do wymogów rywalizacji sportowej 3-osiowe modele 4310. Pojazd ten nazwany KAMAZ S4310 napędzany był nieznacznie zmodyfikowanym silnikiem KAMAZ 740. Miał on w oryginale 8 cylindrów w układzie V, pojemność skokową 10 857 cm³, moc 180 lub 210 KM przy 2 600 obr./min, moment obrotowy 637 Nm przy 1 500 obr./min i stopień sprężania 17:1. W wersji sportowej moc została podniesiona do 290 KM poprzez zastosowanie większej turbosprężarki i zwiększenie ilości wtryskiwanego paliwa. Silnik ten dostał też kilka innych modyfikacji rozwiązań konstrukcyjnych i materiałowych, np. azotowany wał korbowy, wzmocnione tłoki o zmienionym kształcie, zwiększono wydajność zamkniętego układu chłodzenia z wentylatorem napędzanym sprzęgłem wiskotycznym i dwoma termostatami, zmodernizowano układ smarowania, dodano tłumik drgań skrętnych wału, suchy filtr powietrza z układem eżektorowym usuwającym zgromadzony pył i wiele innych. Moc przekazywana była za pomocą mechanicznej 5-biegowej skrzyni biegów, dwustopniowego reduktora i dwustopniowych przekładni głównych stale na oba tylne i przedni mosty. Układ kierowniczy miał wspomaganie hydrauliczne, a dwuobwodowy układ hamulcowy pneumatyczne. Wzmocniono zawieszenie poprzez zmianę resorów na sztywniejsze, wzmocnienie amortyzatorów i dodanie sprężyn stabilizujących środkowy most. Pojazd ten używany był do startów przez następnych kilka lat.
Kolejne sukcesy
Rok później KAMAZ-y zajęły 2. i 3. miejsce w międzynarodowym rajdzie „Objektiv Sud”. W 1990 roku zespół zdecydował się wziąć pierwszy raz udział w Rajdzie Paryż-Dakar, potem zajął 4. miejsce w Rajdzie Faraonów, a już w roku następnym na Dakarze zajął 2. i 3. miejsce. W 1992 roku w długodystansowym rajdzie Paryż-Pekin KAMAZ zajął 3. miejsce. W tym czasie pojazd był wielokrotnie modyfikowany, a jedną z najważniejszych zmian było wprowadzenie w 1991 roku nowego silnika. Był to silnik KAMAZ 7482 o mocy 430 KM. Szybko jednak okazało się, że pojazd jest zbyt duży i ciężki, aby wygrywać rajdy. Ciężarówkę używano do ścigania się aż do 1995 roku, kiedy to została zastąpiona przez inną maszynę, krótszy i lżejszy model 4×4. Natomiast stary model S4310 w układzie osi 6×6 jeszcze przez wiele lat brał udział w rajdach jako wóz zabezpieczenia technicznego.
Pierwsze zwycięstwo w międzynarodowym Rajdzie Master-Rally zdobyto w 1995 roku, już nowym samochodem. Był to model KAMAZ 49251*, pojazd w układzie napędowym 4×4. Stał się on protoplastą następnych wersji i modeli. Po raz pierwszy też w pojeździe zagościł amerykański silnik, był to Cummins N14-500E o mocy 520 KM. [link 1] Pierwsze zwycięstwo tego pojazdu w Rajdzie Paryż-Dakar przyszło rok później, a zwycięzcą został Wiktor Moskowskich. W roku 1996 stworzono wersję kamaz 49252, która była używana przez następnych kilka lat, aż do roku 2001 i kolejnego wielkiego sukcesu teamu kamaz Master – początku ery „cara dakaru” władimira czagina, który wygrał go po raz pierwszy w 2000 roku.
„Car Dakaru”
Ten urodzony w 1970 roku kierowca jest najbardziej utytułowanym zawodnikiem biorącym udział w Rajdzie Dakar. Swoją przygodę w Dakarze rozpoczął w 1990 roku jako mechanik, 6 razy uczestniczył w nim w tej roli, a 13 razy był kierowcą. Jest posiadaczem największej liczby etapowych zwycięstw spośród wszystkich uczestników Dakaru: ma ich 63, drugi jest Stefan Peterhansel z liczbą 59 zwycięstw, zaś drugi w ciężarówkach – pionier zespołu Firdaus Kabirow z ilością 37 zwycięstw. Obecnie Władimir Czagin jest szefem zespołu KAMAZ-Master.
Zmiany
Pojazdem rajdowym Kamaza był do 2002 roku model KAMAZ 49256, ostatnia modyfikacja drugiej serii. W 2003 roku powstał nowy sportowy KAMAZ 4911 Extreme. Pojazd ten miał długość 7 250 mm i pełną masę 12 000 kg. Napędzał go silnik diesla V8 typu JaMZ-7E846 o pojemności skokowej 17 240 cm³ i mocy 730 KM. Poprzez 16-biegową mechaniczną skrzynię biegów i reduktor napędzane były wszystkie 4 koła. Pojazd rozpędzał się od 0 do 100 km/h w 16 sekund i mógł teoretycznie osiągnąć prędkość 215 km/h. Realnie nie przekraczała ona jednak 200 km/h. Ciężarówka jeździła na specjalnym ogumieniu o rozmiarze 425/85 R21 umożliwiającym regulacje ciśnienia w oponach. Samochód ten homologowany w kategorii T4 zwyciężył w Dakarze 4 razy.
Z biegiem lat zmieniały się pojazdy i przepisy, tak więc powstał nowy pojazd rajdowy KAMAZ-4326-9. Pomimo podobnych wymiarów i wyglądu został on znacznie przekonstruowany. Dzięki tym zmianom możliwe było obniżenie masy całkowitej aż o 2,5 tony do 9 500 kg. Zastosowano mocniejszy silnik JaMZ-8463.10-07 o pojemności skokowej 18 470 cm³, mocy 850 KM i maksymalnym momencie obrotowym równym 2 700 Nm w zakresie 1 400-1 600 obr./min. Skrzynia biegów to niemiecki ZF16S-251 o 16 przełożeniach ze sprzęgłem firmy Sachs. Reduktor to pochodzący z austriackiej firmy Steyer typu VC2000/396, umożliwia stały napęd na 4 koła i ma blokadę centralnego mechanizmu różnicowego. Opony to specjalne rajdowe Micheliny w rozmiarze 14.00 R20XZL. Amortyzatory dostarcza holenderska firma Reiger, a hamulce Wabco. Nawet mosty nie są już rosyjskie, tylko dostarcza je fińska firma SISU, podobnie – wały napędowe, są tureckie – od Tirsan Kardan. Jak widać, pojazd korzysta z wielu zagranicznych (zachodnich) podzespołów, co jeszcze niedawno było niemożliwe i nie mieściło się w głowach radzieckich i rosyjskich decydentów. Teraz, na skutek otwarcia i „pierestrojki”, stało się to możliwe i między innymi dzięki temu pojazd jest nie do pokonania na rajdowych trasach. Mimo tego, że zgodnie z przepisami FIA ciężarówka ma ograniczoną prędkość do 165 km/h, zachowuje jednak swoje ogromne przyspieszenie osiągając 100 km/h w 10 sekund. Jest to wynik godny niejednego mniejszego pojazdu ze sportowym zacięciem. Pojazd ten jest do dziś używany do zwyciężania w niezliczonych rajdach.
W dzisiejszych czasach seryjne KAMAZ-y są już nie tylko wytworem radzieckiej i rosyjskiej myśli technicznej, ale produktem przedsiębiorstwa ochoczo korzystającego z nowoczesnych podzespołów takich jak: silniki Cumminsa, skrzynie biegów ZF, turbosprężarki Schwitzer, hamulce Knorr, czy ogrzewanie Webasto. Rosjanie szybko zrozumieli, że w obecnym świecie tylko oparcie własnej produkcji na sprawdzonych podzespołach ma sens i dzięki temu możliwa jest konkurencja z dużymi koncernami zachodnimi. Do sponsorów Teamu, oprócz fabryki KAMAZ, należy Vneszeconombank i Grupa VTB. [ramka 1] W skład zespołu KAMAZ MASTER wchodzą trzy pełne załogi rajdowe: pierwsza Nikolajev – Savostin – Rybakov, druga Mardejev – Beljaev – Mirnyi i trzecia Karginov – Mokeev – Devyatkin plus do tego załoga rezerwowa biorąca udział w mniej ważnych rajdach w składzie Shibałov – Jakovlev –Sotnikov. Cały zespół rajdowy liczy obecnie ok. 115 osób zajmujących się zarówno przygotowaniem i obsługą samochodów, jak też i pozostałymi elementami działania teamu. Twórcą zespołu w obecnym składzie jest Semen Jakubov, a dyrektorem prowadzącym Władimir Czagin i to oni wspólnie zarządzają całym zespołem.
W ciągu 25 lat swojego działania zespół wziął udział w niezliczonej ilości zawodów sportowych, zarówno na terenie ZSRR czy Rosji, jak też w wielu innych krajach. Jest to team, który w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku zdobył na rajdach na całym świecie 42 pierwsze miejsca, 12 drugich i 7 trzecich, uczestnicząc w rajdach o Mistrzostwo Rosji, Puchar Rosji i Puchar Świata. Ukoronowaniem tych zwycięstw był Rajd Dakar 2013 gdzie KAMAZ-y zajęły wszystkie miejsca na podium.
